Geschiedenis van de Zwarte Dood
De Zwarte Dood - Waarom hij de 'Zwarte Dood' wordt genoemd
De "Zwarte Dood" kreeg deze naam vanwege de zichtbare lichamelijke en maatschappelijke gevolgen. Het totaal aantal doden dat aan deze verwoestende uitbraak kan worden toegeschreven bedroeg maar liefst 75 miljoen mensen. De Zwarte Dood werd gekarakteriseerd door pijnlijke zwellingen in de lymfklieren die bekend stonden als "builen". Daarom werd deze plaag algemeen beschouwd als een uitbraak van de builenpest. Deze werd veroorzaakt door de bacterie "yersinia pestis", die door vlooien vanaf de lichamen van zwarte ratten werd verspreid. Slachtoffers van de ziekte raakten bedekt met donkere vlekken als gevolg van de schade die aan de onderliggende huid en weefsels werd toegebracht. Dit medische fenomeen kennen we ook als "acrale necrose" of "subduraal hematoom". Dit verschijnsel was de reden voor de naam "Zwarte Dood".
Het woord "zwart" heeft bovendien ook betrekking op het barse of schrikwekkende karakter van de plaag, vanwege de verwoestende gevolgen die de ziekte op de samenleving had. De geschiedenis vertelt ons dat de Zwarte Dood in de veertiende eeuw in Zuid-Rusland begon, nabij de Krim. Van daaruit verspreidde de ziekte zich langs de oostelijke handelsroutes naar West-Europa en het Midden-Oosten. De ziekte maakte zijn opmars via de handelsroutes; schepen met handelswaar bereikten soms hun havens zonder ook maar een enkel bemanningslid aan boord te hebben die niet aan de ziekte was overleden. De ziekte werd alleen maar versneld door de reeds bestaande oorlogen en hongersnood in deze tijd. Landbouw en handel werden door oorlog onderbroken en slechte weersomstandigheden deden de graanvoorraden - tarwe, gerst en haver - nog sneller afnemen. De bevolking was al verzwakt door ondervoeding en daarom zeer vatbaar voor de ziekte. Het verlies aan arbeidskrachten ten gevolge van hongersnood en ziekte had een negatieve invloed op de economie en dit leidde vervolgens weer tot armoede en criminaliteit.
De Zwarte Dood - De verschillende vormen van de epidemie
De Zwarte Dood kwam in drie verschillende vormen voor: de builenplaag, de longpest en de bloedpest. De builenpest kende een sterftecijfer van dertig tot vijfenzeventig procent. Deze vorm van de ziekte werd gekarakteriseerd door de typische zwelling van de lymfklieren (builen) in de nek, de oksels en de lies. Deze symptomen gingen gepaard met koorts, koude rillingen, hoofdpijn, gewrichtspijn, katzwijm en misselijkheid.
De longpest was de tweede meest voorkomende vorm van de ziekte; deze vorm werd van mens tot mens via de lucht (hoesten en niezen) overgedragen. Een van de symptomen was een schuimend, bloederig speeksel dat met het voortschrijden van de ziekte steeds vrijelijker uitvloeide. Deze vorm van de ziekte ging gepaard met een sterftecijfer van negentig tot vijfennegentig procent.
De Zwarte Dood kwam in een derde vorm voor die bekend stond als de bloedpest. Deze vorm van de ziekte had een sterftecijfer van bijna honderd procent. De bloedpest werd gekenmerkt door diepe, paarse verkleuringen van de huid en extreem hoge koortsen. Deze vorm van de ziekte kwam zeer zelden voor.
Overlevenden van de ziekte vertelden de gruwelverhalen over het leven en de omgeving in de jaren van de pest. De lucht was gevuld met de afschuwelijke stank van zieke, dode en rottende lichamen. Quarantaines werden ingesteld om zo geïnfecteerde mensen uit de steden te weren. "Quarantaine" is een woord dat is afgeleid van het Italiaanse woord voor "veertig"; men dacht dat er ongeveer veertig dagen nodig waren om een virale ziekte zijn beloop te laten gaan. Faciliteiten werden ingericht waar reizigers konden wachten tot hun veertig dagen voorbij waren. Maar zwarte ratten en vlooien konden door deze methode niet worden buitengesloten en dus verspreidde de ziekte zich toch verder.
De Zwarte Dood - Morele, politieke en sociale problematiek
De meeste historici geloven dat de Zwarte Dood ongeveer een derde van de Europese bevolking uitroeide. Deze ontvolking had verschillende gevolgen. Aan de ene kant was dit voordelig voor de Europese plattelandsbevolking; door het gebrek aan arbeidskrachten waren zij nu hard nodig en er waren grote stukken vruchtbaar land voor hen beschikbaar. Landeigenaren probeerden boeren aan te trekken door hen vrijheid en hogere lonen te bieden; de meeste geschiedkundigen stellen dat dit de eerste tekenen van het kapitalisme waren. De overheden waren slecht voorbereid op een tragedie van deze omvang en stelden maatregelen in zoals prijsgrenzen en het verbod op bepaalde voedselartikelen. Dit bleek in het algemeen zeer ineffectief.
De invloed van de Kerk nam in deze periode enorm af. Veel mensen waren teleurgesteld in de Kerk omdat zij de meedogenloze voortgang van de ziekte niet had kunnen tegenhouden. Het geloof in God werd terdege op de proef gesteld... "Waarom heeft God ons niet verhoord en de ziekte een halt toegeroepen?" Veel kloosters hadden te maken met een hoog sterftecijfer omdat de slachtoffers van de ziekte zich vaak tot de geestelijkheid wendden en zo de ziekte aan hen overdroegen. Het gevolg was dat de dode geestelijken na verloop van tijd vervangen werden door nieuwe kerkleiders - maar deze misten de kennis, ervaring en toewijding van de overleden kerkleiders. Vervolgingen van minderheden, Joden, buitenlanders en melaatsen groeiden sterk; men wees deze groeperingen aan als de "oorzaak" van de pest.
In Bijbels opzicht zijn plagen altijd als middelen beschouwd waarmee God Zijn Goddelijke bestraffingen uitvoerde. Het klassieke voorbeeld hiervan zijn de tien plagen die over de Egyptenaren werden afgeroepen, toen de Farao weigerde om Gods volk Israël te laten gaan. De Bijbel bevat geen profetie over de Zwarte Dood en daarom kan deze plaag moeilijk als een straf van God worden beschouwd. Maar mogelijk heeft de pest mensen ertoe aangezet om na te denken over hun eigen prioriteiten en hun eigen moraliteit, en zijn ze daardoor op zoek gegaan naar God.
"Soms leidden zij een lichtzinnig leven en gingen onder hun zonden gebukt, ze gruwden van elk voedsel en waren de poorten van de dood nabij. Ze schreeuwden in hun angst tot de HEER - hij heeft hen gered uit vele gevaren, hij zond zijn woord en genas hen, ontrukte hen aan het graf. Laten zij de HEER loven om zijn trouw, om zijn wonderen aan mensen verricht." (Psalm 107:17-21)
