Pantheïsme

QUESTION: Wat is Pantheïsme?

ANSWER:

Het woord "pantheïsme" komt net als veel andere theologische termen uit de Griekse taal. "Pan" betekent "alles" of "alle" en "Theos" betekent "god." Pantheïsme is dus het geloof dat alles op de een of andere manier deel uitmaakt van god. Ons sterrenstelsel, de sterren, ons zonnestelsel, alle levende dingen, alle gedachten, alle mensen; alles is een onderdeel van wie of wat god is. Een groot gedeelte van het pantheïstische oogpunt kan met de volgende stelling worden samengevat: "Alles is god en god is alles". Hoewel de eerste vorm van het woord "pantheïsme" pas in 1705 in het Westen werd gebruikt, gaan de wortels ervan terug tot in de oudheid. Onder de vele godsdienstige en filosofische levensbeschouwingen die gebaseerd zijn op het pantheïsme, bevinden zich het Boeddhisme, Confucianisme, Darwinisme, Hindoeïsme, occultisme, Taoïsme, de vrijmetselarij en de New Age beweging. Deze stromingen zijn gebaseerd op drie algemene varianten van het Pantheïsme.

Materialistisch pantheïsme stelt dat het materiële universum het enige is wat bestaat. Er is niets anders. Onze gedachten, gevoelens, hoop, dromen en aspiraties zijn niets meer dan biochemische reacties in de cellen van onze hersenen, klieren en organen. Wij zijn niets meer dan organische machines. Bovendien is er niets of niemand die deze materie heeft geschapen, omdat er niets anders bestaat dan materie. Materie moet dus eeuwig zijn. "God" is dan slechts een andere naam voor het materiaal waaruit het universum is opgebouwd. Deze vorm van het pantheïsme heeft meer gemeen met het atheïsme dan met het theïsme.

Idealistisch pantheïsme beweert dat de universele ziel of het universele verstand (dat wil zeggen: god) in het stoffelijke universum huist, net zoals de menselijke ziel of het menselijke verstand in het menselijk lichaam huist. God dringt door tot de materiële wereld, is werkzaam in de materiële wereld en en drukt zijn goddelijke essentie uit via de materiële wereld. Daarom kan de hoogste werkelijkheid niet in de materiële wereld worden gevonden, maar in de geestelijke wereld. Sommigen beweren zelfs dat de stoffelijke wereld slechts een illusie is - of van God of van mijzelf - waarin ik mijn rol speel. Het totaal van alle gevoelens en gedachten is daarom "god".

Neutraal pantheïsme is een hybride vorm van de twee bovengenoemde varianten. Zowel het materiële als het immateriële komt voort uit een enkele neutrale stof of energie. De energie die alle gedachten en alle materie genereert is god. God schept een stoffelijke realiteit uit deze goddelijke substantie en geeft vervolgens geestelijke eigenschappen uit deze substantie aan de stoffelijke realiteit. Uiteindelijk komen dan alle dingen weer terug bij god. Daarom is het totaal aan gedachten én materie wat wij "god" noemen.

Het pantheïsme kampt met ten minste twee ernstige problemen. Op de eerste plaats kan het pantheïsme het bestaan van het universum niet verklaren. De meeste wetenschappers hebben tegenwoordig het idee aanvaard dat materie, energie, ruimte en zelfs tijd (ons universum) een beginpunt hadden. Maar als god slechts een onderdeel van het universum is of slechts een andere naam voor het universum is, wie of wat heeft god dan veroorzaakt? God heeft zichzelf niet kunnen scheppen! Op de tweede plaats moet de Schepper van het universum Zelf persoonlijk zijn, omdat ons universum wezens met een persoonlijkheid bevat (jij en ik bijvoorbeeld). Een gevolg kan immers nooit groter zijn dan zijn oorzaak.

In tegenstelling tot het pantheïsme leert de Bijbel ons dat God een Persoon is (Exodus 3:7; Hebreeën 6:17), dat Hij het stoffelijke universum heeft geschapen (Genesis 1:1; Johannes 1:3) en dat Hij een persoonlijke relatie met jou en mij wil hebben (Johannes 3:16; 1 Johannes 4:10).